Wat is luistertaal?

Luistertaal is een vorm van meertalige communicatie waarin personen met verschillende talige en culturele achtergronden beiden hun eigen taal blijven spreken en elkaar toch kunnen verstaan. Sprekers zetten hun receptieve vaardigheden in de andere taal in en begrijpen elkaar op die manier.

Deze communicatie wordt receptieve meertaligheid genoemd. De sprekers zullen elkaar begrijpen zonder gebruik te maken van een andere taal (ten Thije, 2010). Hiervoor zullen de taalgebruikers genoeg receptieve vaardigheden in de taal van de ander moeten hebben, maar zij hoeven de taal niet te kunnen spreken. Rehbein, ten Thije en Verschik (2010) noemen dit het gebruik van een lingua receptiva. Zij definiëren deze term als een samenspel van talige, mentale, interactionele en interculturele vaardigheden die geactiveerd worden als de persoon in kwestie wordt aangesproken in een taal die hij beheerst.

Ontstaansgeschiedenis

Het verschijnsel receptieve meertaligheid bestaat al heel lang. Bijvoorbeeld onder de kooplieden van de Hanze in de middeleeuwen, die niet lang genoeg op één plek bleven om een vreemde taal actief te leren, maar deze passief (receptief dus) wel begrepen (ten Thije, 2010). Hiervoor is de term lingua receptiva geïntroduceerd (Rehbein, ten Thije en Verschik 2012). De rondreizende handelaren spraken hun eigen dialecten en begrepen elkaar dankzij overeenkomsten in bijvoorbeeld klanken van de verschillende talen of overeenkomsten in de woord- of zinstructuur. Het verschijnsel kreeg pas wetenschappelijke aandacht in de jaren ’50 van de 20ste eeuw, toen men zich ging bezighouden met de wederzijdse begrijpelijkheid van talen en dialecten die gerelateerd aan elkaar zijn: mutual intelligibility (Gooskens, 2009). De onderzochte talen en dialecten leken in dit onderzoek zoveel op elkaar dat er sprake was van een zekere mate van onvermijdelijk, vanzelfsprekend begrip bij het luisteren naar de andere taal. Haugen (1981) noemde dit fenomeen dan ook “semicommunicatie”. Grin (2008) spreekt later van “intercomprehension”. De termen intercomprehension en semicommunicatie zijn minder omvattend dan de term lingua receptiva. In beide gevallen gaat het om een vorm van communicatie waarin personen binnen dezelfde taalfamilie hun eigen taal spreken en elkaar begrijpen zonder een aanvullende taal (Europese Commissie, 2012a) te hoeven gebruiken. In dit geval komt het voor dat de talen zozeer op elkaar lijken dat de andere taal herkenbaar wordt. De term lingua receptiva duidt ook op het gebruik van talen van verschillende taalfamilies. Hierbij verschillen de talen zozeer van elkaar, dat receptieve vaardigheden verworven moeten worden voordat van begrip sprake kan zijn. Dit kan op twee manieren: via taalverwerving door bijvoorbeeld een tweetalige opvoeding, of via het actief aanleren van receptieve vaardigheid in een vreemde taal door middel van taalonderwijs (Bahtina & ten Thije, 2010).

Ten Thije (2010) introduceert voor dit laatste concept de Nederlandse term luistertaal, want: “door het verschijnsel een naam te geven wordt je je meer bewust van het bestaan ervan en kun je het zelfs actief inzetten” (Taalschrift, 2010). Met deze term geeft hij aan dat de receptieve vaardigheden de taal betreffen die een communicator ‘luistert’; “Ik spreek Nederlands, ik luister Duits”.

Korte uitleg: Maxime Voestermans schreef een handig boekje waarin zij luistertaal uitlegt en mooie voorbeelden geeft. Lees de tekst hier.

Referenties:

Bahtina, D. & Thije, J.D. ten (2010). Receptive Multilingualism. In C.A. Chapelle (red.). (2012). Encyclopedia of Applied Linguistics. Chicester:John Wiley and Sons Ltd.
Europese Commissie (2012). Studies on translation and multilingualism. Intercomprehension. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
Gooskens, C. (2009). Multual intelligibility of written and spoken words between Germanic languages. Presentation at the 7^th International Symposium on Bilingualism (ISB).Utrecht University.
Rehbein, J., Thije, J.D. ten & Verschik, A. (2010) Lingua Receptiva (LaRa) – The quintessence of Receptive Multilingualism. In J.D. ten Thije, J. Rehbein, A. Verschik (red.). Receptive Multilingualism. Special issue of the International Journal for Bilingualism, 16, 248-264.
Thije, J.D. ten (2010). Lingua receptiva als bouwsteen voor de transnationale neerlandistiek. In Internationale Neerlandistiek: tijdschrift van de internationale vereniging voor Neerlandistiek, 4, 5-10.